Veel scholen zijn bezig met de zoektocht naar hoe ze formatief handelen kunnen implementeren in hun onderwijspraktijk. Toch merk ik om me heen dat veel collega’s moeite hebben om de eerste stappen te zetten. Hoe start ik met formatief handelen? Heb ik wel genoeg tijd om mijn lessen formatiever te maken? Ik zie niet meteen na een les resultaat in de vorm van hogere cijfers, doe ik iets verkeerd? Met deze blog wil ik collega’s handvatten geven om te starten met formatief handelen en het makkelijker maken om daadwerkelijk ermee te beginnen.

        1. Begin klein, het wordt vanzelf groter

Een veelgehoorde misvatting over formatief handelen betreft de manier waarop je zou moeten starten. Meteen al je lessen volledig anders inrichten of alleen maar nieuwe werkvormen maken is echt niet nodig, maar ook niet wenselijk. Dit zorgt namelijk voor veel werkdruk. Je hebt tijd nodig dingen uit te proberen om af te tasten en te bedenken wat voor jouw leerlingen het beste is. Hierbij gaat het zeker niet altijd meteen zoals je voor ogen hebt. Dit is helemaal niet erg. Zonder te proberen kom je er namelijk niet achter of iets wel of niet werkt. Kortom, durf vooral te expirimenteren!

In mijn lessen ben ik begonnen met 2 aanpassingen.

• Elke les startte ik met een herhaalopdracht over de stof van vorige les(sen).
• Na mijn uitleg bouw ik checkvragen in om te controleren in hoeverre de leerlingen de door mij uitgelegde stof hebben begrepen en al beheersen. Dit doe ik bijvoorbeeld met behulp van wisbordjes.

Na verloop van tijd kwamen er nieuwe inzichten over hoe ik formatief handelen beter kon integreren in mijn lessen (door training en sparren met collega’s) en ging ik weer met een volgend aspect aan de slag. Uiteindelijk maak je zo je lessen steeds formatiever en is de verandering een geleidelijk proces met een klein begin.

         2. Leg expliciet uit wat je doet & waarom

Naast dat de omslag naar formatief handelen docenten enige tijd kan duren, hebben ook leerlingen daar tijd voor nodig. Om ze mee te nemen in waarom je bepaalde zaken anders aanpakt is het expliciet benoemen van je verandering in aanpak en je beweegredenen hierachter noodzakelijk. In het begin deed ik dat te weinig. Hierdoor snapten mijn leerlingen niet goed waarom ik bepaalde veranderingen had gemaakt en waarom ze ineens meer moesten herhalen, minder mochten ‘consumeren’ en hun redeneringen vaker moesten uitleggen. Ik pak het nu anders aan zoals in de twee voorbeelden hieronder.

• Bij herhalingsopdrachten aan het begin van de les benoem ik expliciet dat we deze opdracht doen zodat de leerlingen (en ik) inzicht krijgen in welke stof ze van de vorige les(sen) beheersen en waar ze nog mee moeten oefenen
• Bij het gebruik van Padlet waarbij verschillende door de leerlingen gegeven antwoorden worden vergeleken leg ik expliciet uit dat we dit doen zodat ze zelf beter in staat worden om sterke antwoorden te herkennen. Deze kennis kunnen ze dan gebruiken om hun eigen antwoorden te verbeteren.

Het benoemen zorgt ervoor dat leerlingen beter begrijpen waarom ik aspecten van de les anders doe. Mijn leerlingen snappen dit inmiddels zo goed dat wanneer andere collega’s dit ook implementeren ze soms tegen me zeggen: ‘Meneer, die aanpassing in de les van docent x komt van u, hè? Daar zijn we blij mee omdat we daardoor beter weten of we de stof beheersen.’

     3. Sla op wat je doet, dan kun je het altijd hergebruiken

Een veel voorkomende klacht over formatief handelen is dat het veel extra werk kost, maar dit is wat mij betreft een misvatting. In het begin was ik hier zelf ook bang voor. Al snel kwam ik erachter dat veel winst te behalen valt bij twee zaken.

• Verminder je eigen nakijkwerk. Leerlingen kunnen zelf veel nakijken a.d.h.v. succescriteria.
• Het gestructureerd opslaan van mijn lessen & werkvormen. Dit doe ik in de cloud. Denk aan OneDrive, Google Drive of Dropbox.

Hoe pak ik dit aan?

• Ik bereid mijn les voor
• Ik geef mijn les
• Aan het eind van de les of dag pas ik kort mijn lessen aan (met wat beter kon).
• Volgend jaar bij het plannen van mijn les kijk ik wat ik nog heb en pas ik het evt. Aan op het niveau en snelheid van de nieuwe klas.

Deze gestructureerde aanpak kan in het begin best wat meer tijd kosten dan je gewend bent. Maar naarmate dit een automatisme wordt, zul je ervaren dat je hier uiteindelijk tijd mee gaat winnen, omdat je ontzettend veel kun hergebruiken en weinig tijd kwijt bent aan het heruitvinden van het wiel.

     4. Praat met collega’s over hun aanpak, ze geven je vaak nieuwe inzichten

Iets nieuws leren doe je vaak niet uit jezelf. Je hebt voorbeelden nodig, mensen die je helpen en bij meer uitdagende nieuwe zaken een uitwisseling van kennis en ideeën. Voor formatief handelen geldt dit absoluut ook. Ik merk dat ik het meeste leer van voorbeelden van anderen. Zo luister ik (en inmiddels praat ik mee bij) de LLEARN podcast, ben ik lid van de Facebookgroep ‘Formatief handelen’, ben ik lid van de Facebookgroep ‘docenten maatschappijleer’, lees ik online artikelen en praat ik veel met mijn collega’s op school over hoe je formatief handelen aan kunt pakken.

      5. Verwacht niet meteen wonderen, langzaamaan zie je het leren in de klas veranderen.

Veranderingen hebben vaak even tijd nodig om te wennen. Dit geldt zeker ook voor formatief handelen in je les. Ik merkte in het begin na een aantal lessen dat de houding van leerlingen (na wat gesputter over dat ze bij mij zoveel moeten opschrijven, lees vragen beantwoorden) langzaam begon te veranderen. Ze werden actiever, probeerden hun leren meer zichtbaar te maken en waren bezig met de zoektocht naar wat maakt antwoorden nu sterk. Dit betekende echter niet dat ze meteen bij de volgende summatieve toets allemaal een 9 hadden, dat ze het allemaal meteen geweldig vonden of dat ze meteen hun eigenaarschap in het leren namen. Dit proces heeft tijd nodig. Langzaamaan begonnen mijn leerlingen te wennen en werd het meer zoals ik voor ogen had. Echter ook in mijn lessen kan het nog beter en heb ik nu echt niet altijd de perfect gemotiveerde en actieve klas voor me.

Kortom, durf te proberen om je lessen te veranderen en accepteer als dit soms meer tijd nodig heeft dan je zou willen. Zolang er maar vooruitgang in zit dan ben je op de goede weg naar steeds formatievere lessen en beter onderwijs.