Studenten die zich niet goed voorbereiden op hun colleges of leerlingen die hun huiswerk maar niet maken: vaak hoor ik docenten zeggen dat ze hiermee worstelen. En het is ook frustrerend voor docenten, vooral omdat het leerlingen of studenten die toch al niet zo goed voor een vak staan, enorm kan helpen om er beter in te worden!

Als veronderstelde oorzaak van het niet maken van huiswerk hoor ik vaak dat dat een gebrek aan motivatie is van de betreffende leerling of student. Kun je daar als docent invloed op uitoefenen? Wat is er mogelijk om ervoor te zorgen dat leerlingen en studenten zich wél gemotiveerd voelen om zich goed voor te bereiden op hun lessen? En wat kun jij als docent daarin betekenen?

Om daar dieper op in te gaan, zal ik in deze blog verkennen wat er allemaal nodig is om huiswerk tot een goed einde te brengen, welke zelfregulatievaardigheden er van de leerling of student verwacht worden en op welke manier je als docent in kunt spelen op dit motivatievraagstuk als het gaat om het maken van huiswerk.

Wat heb je nodig om je huiswerk goed voor te bereiden en effectief te maken?

Soms verwachten we ten onrechte dat onze leerlingen of studenten goed weten wat ze in zelfstudie precies moeten doen en hoe ze dat voor zichzelf moeten organiseren. Toch kun je je afvragen of studenten wel goed weten wat ze precies moeten voorbereiden voorafgaand aan een college; hoe intensief moeten ze het hoofdstuk bestudeerd hebben? Wat moet echt voorafgaand aan het college voorbereid zijn en wat zou eventueel later juist beter tot zijn recht komen? En ook als het gaat over huiswerk op de middelbare school: weet de leerling goed genoeg hoe die bepaalde opdrachten aan moet pakken, of is er een kans op vastlopen?

Hoe groter de kans is dat je leerlingen of studenten vastlopen of dat er weinig rendement behaald wordt uit de activiteiten in zelfstudie, hoe groter de kans is dat dat potje gamen, voetbalen of het maken van TikTok-filmpjes verkozen worden boven het maken van huiswerk.

Want waar we soms aan voorbijgaan, is dat huiswerk maken of je voorbereiden op een college best een complexe vaardigheid is. Soms blijkt het nodig te zijn dat leerlingen en studenten meer ondersteuning nodig hebben in hoe ze de taken in zelfstudie aanpakken. Dit kan op inhoudelijk gebied zijn, en dan kan het helpen om alvast een eerste opgave samen te doen in een klassensituatie bijvoorbeeld, zodat je kunt achterhalen waar struikelblokken zitten en je je leerlingen of studenten hier gericht mee kunt helpen.

Praktische zaken bij huiswerk maken

Maar de moeilijkheid kan ook op organisatievlak zitten. Om goed activiteiten te kunnen ontplooien in zelfstudie, moet je allereerst goed weten wat er nu precies van je verwacht wordt en wanneer wat je hebt gedaan goed genoeg is. Verder moet je goed weten welke hulpmiddelen je daar allemaal voor nodig hebt. Die moet je allemaal mee naar huis nemen of thuis klaar hebben liggen. En vervolgens moet je nog bedenken dat je het huiswerk weer op de juiste manier en het juiste moment meeneemt naar de les of op de juiste plek inlevert. Het klinkt misschien flauw, maar al deze handelingen kunnen voor sommige leerlingen of studenten gewoon net een stap te ver zijn, waardoor het niet lukt.

Zelfregulerende vaardigheden voor het maken van huiswerk

En nog los van al deze moeilijkheden die op verschillende momenten ervoor kunnen zorgen dat het toch om praktische redenen niet lukt om de lessen of colleges goed voor te bereiden, vraagt het maken van huiswerk ook op het gebied van zelfregulerend leren best veel van de leerling.

Zo moeten leerlingen en studenten weten:

• Wat de juiste leerstrategieën zijn om deze taak aan te pakken (om effectief te leren kun je woordjes beter herhaaldelijk terughalen, een geschiedenistekst met verbanden kun je dan weer beter aan jezelf uitleggen);
• Je moet jezelf kunnen instrueren in hoe je de taak aanpakt: wat doe je eerst, wat volgt daarna, etc.;
• Je moet je tijd kunnen beheren, dat wil zeggen goed inschatten hoeveel tijd je kwijt bent aan een taak en jezelf daar op tijd op bijsturen (en als je maar een half uurtje hebt je niet verliezen in het mooier maken van je samenvatting met de juiste kleurtjes of het lamineren van de te leren woordjes);
• De leeromgeving goed in kunnen richten: weten wat jij nodig hebt om niet afgeleid te raken tijdens het leren door te veel troep op je bureau bijvoorbeeld, of doordat je niet de juiste hulpmiddelen binnen handbereik hebt;
• De juiste hulp kunnen zoeken: weten wanneer het punt bereikt is dat je het niet meer zelf kunt oplossen en je de taak gaat vermijden bijvoorbeeld, terwijl je wel hard genoeg hebt nagedacht over de taak om het eerst zelf op te kunnen lossen;
• Interesseprikkels kunnen managen: ook al heb je meer zin in dat spelletje met je broertje, jezelf er toch toe kunnen zetten dat je eerst deze taak afmaakt;
• Zelfregistratie: observeren hoe jij het leerproces aanpakt voor bewustwording over waarom je een bepaalde taak niet uitvoert bijvoorbeeld;
• Zelfmonitoring: jezelf voldoende bij kunnen sturen op cognitief en metacognitief gebied op basis van wat je bij jezelf aantreft in de zelfregistratie;
• Zelfbekrachtiging, jezelf voldoende kunnen belonen voor hoe je het doet.^[1]

Er is dus nogal wat nodig om het huiswerk tot een goed einde te brengen. Ook hierbij is ondersteuning nodig.^[2]

Hoe hoger de motivatie is, hoe makkelijker het is om jezelf op al deze vaardigheden bij te sturen. Hoe kun je als docent op die motivatie nu invloed uitoefenen? Om die vraag te kunnen beantwoorden, is eerst een uiteenrafeling van het begrip motivatie nodig.

Wat is motivatie en hoe werkt het?

“Nova is echt ongemotiveerd: ze maakt nooit haar huiswerk voor Frans!”

Verzuchtingen als deze komen we in het onderwijs nog wel eens tegen. Soms lijken we motivatie te zien als een kwalificatie van een persoon, maar of je gemotiveerd bent of niet, is geen eigenschap van iemand, maar een reactie op wat iemand tegenkomt. Misschien is Nova wel ontzettend gemotiveerd voor haar wekelijkse potje basketbal op de zaterdagochtend. Het zegt dus niets over haar als persoon, maar alleen iets over hoe zij zich ten opzichte van een bepaald onderwerp gedraagt.

Het goede nieuws hiervan is: hier kunnen we iets aan doen! Je kunt moeilijk iemands karakterstructuur veranderen, maar hoe iemand zich opstelt ten opzichte van bepaalde vakken, daar heb je wel degelijk invloed op!

Waarom aandacht belangrijk is voor motivatie

En daarvoor begint het met aandacht. Aandacht is de poortwachter van leren: waar we aandacht op vestigen, is wat we leren^[3]. Tijdens leeractiviteiten is er zoveel waar de aandacht op gevestigd kan worden en soms is het voor leerlingen aantrekkelijker om de aandacht te vestigen op leuke klasgenoten bijvoorbeeld, dan op de inhoud van de stof.

Motivatie heeft invloed op waar wij onze aandacht op vestigen. In het boekje Motivated teaching benadert Peps Mccrea motivatie als een economisch systeem. Het motivatiesysteem bekijkt alle mogelijke kansen en voorspelt welke mogelijkheid zal leiden tot het grootste investeringsrendement. Het gaat dan na of het de investering waard is op basis van:

• Waarde. Welke voordelen kunnen we behalen als we onze aandacht hierop richten?
• Verwachting. Mochten we besluiten onze aandacht hierop te richten, hoe groot is dan de kans dat wij profijt hebben van die investering?
• Kosten. Hoeveel aandacht en moeite zouden we erin moeten stoppen?

De kansen met de grootste waarde, hoogste verwachting en laagste kosten zullen onze aandacht krijgen.

En ook gedurende de taak blijft dit systeem afwegingen maken of de investering nog wel voldoende rendement oplevert. Doorzettingsvermogen is in die zin dus ook een bijproduct van motivatie. Hoe gemotiveerder we zijn om een taak af te ronden (op basis van de kosten-batenanalyse), hoe volhardender we erin zullen zijn om de taak af te ronden.

Hoe studenten zich beter kunnen voorbereiden op huiswerk

Wanneer je invloed wilt uitoefenen op de motivatie van leerlingen of studenten, kun je ervoor zorgen dat je de waarde van de taak vergroot, zorgt dat de verwachting op succes vergroot wordt en zorgt dat de kosten en de baten in balans zijn. Hoe kun je hier als docent nu het beste op inspelen?

• Zorg voor succeservaringen. Succes ervaren zorgt voor een blij gevoel, en dat gevoel willen we graag vaker ervaren, dus gaan we daar na het ervaren van succes opnieuw naar op zoek. Daarbovenop komt hoe vaker we succeservaringen hebben, hoe waarschijnlijker het is dat we dat in de toekomst ook gaan ervaren, dus zijn we eerder bereid de nieuwe investering te doen in vergelijkbare taken. Het is dus enerzijds van belang dat ze al een succeservaring hebben tijdens de les, die ze kan motiveren om het werk buiten de les af te ronden.
• Knip de aan te leren vaardigheden op in behapbare stukken. Bovenstaande punt betekent ook dat huiswerk zelf als een succes moet voelen. Als leerlingen of studenten het werk gefrustreerd terzijde schuiven omdat ze er niet uitkomen, dan wordt de kans aannemelijk dat ze volgende keren niet eens aan het huiswerk beginnen. Plan liever kleinere eenheden die wel lukken voor zelfstudie, dan te grote chunks. Op deze manier zijn de kosten niet te hoog en de kans op succesvolle opbrengst bij een zo groot mogelijke groep wordt vergroot. Natuurlijk is het van belang dat de inhoud wel nog uitdagend is en leerlingen of studenten iets bewerkstelligen dat ze aan het begin van de les nog niet konden. De uitdaging zit ‘m in de balans hiertussen goed te houden.
• Zorg ervoor dat het loont om het werk gemaakt te hebben. Wanneer je het werk gemaakt hebt, heb je op de een of andere manier voorsprong op mensen die dat niet hebben gedaan. De waarde van het maken van huiswerk zal zo vergroot worden en de verwachting profijt te hebben van de investering ook. Zo haalt de leerling of student rendement uit de gemaakte kosten. Wanneer het voor de volgende les niet per se uitmaakt of het huiswerk wel of niet gemaakt is, bijvoorbeeld doordat het over iets heel anders gaat in de volgende les, of omdat de docent toch alles weer van voor af aan uit gaat leggen voor de leerlingen die het huiswerk niet hadden gemaakt, dan zal de leerlingen in de toekomst eerder andere activiteiten verkiezen boven het maken van huiswerk.
• Zorg dat het iets van de leerling wordt. Als wij het huiswerk blijven controleren en teleurgesteld zijn als ze het niet gemaakt hebben, is het iets wat ze voor ons doen, terwijl we ze willen laten inzien dat het iets is wat ze voor zichzelf doen. In het begin zou je best eens kunnen controleren of leerlingen het huiswerk hebben gemaakt, omdat in het begin van het leerproces externe motivatie nog erg belangrijk is om de leerlingen te laten inzien wat de waarde van iets is, maar zo snel mogelijk moet het iets van de leerling zelf worden. Bouw dit dus wel af.
• Als je jouw controle inmiddels hebt afgebouwd, zorg dat dat je die niet opnieuw weer invoert. Hoewel het verleidelijk is om te grijpen naar externe motivatoren om huiswerk te laten maken, is dat dus niet het meest effectief. We weten uit onderzoeken dat als je externe motivatoren toevoegt en je die later weer verwijdert, de motivatie zelfs slechter kan worden dan voorheen. Hoe aantrekkelijk het dus ook lijkt om beloningen of straffen uit te delen voor het wel of niet maken van huiswerk, het werkt op de lange termijn dus averechts.

Tot slot

Gebrek aan motivatie is vaak handelingsverlegenheid verpakt in desinteresse. Prik daardoorheen en help je leerlingen of studenten op weg om hun eigen leren in zelfstudie goed te kunnen organiseren. Hoe dit er concreet uit zou kunnen zien, zal ik in een volgende blog verder laten zien.

Noten

1. Peeters, J. zelfregulerend leren, hoe? Zo! Leuven: Lannoo ↑
2. Hoe je deze ondersteuning precies biedt, zal in een volgende blog aan de orde komen. ↑
3. Motivated Teaching van Peps Mccrea ↑