Rubrics ontwerpen en toepassen biedt een onmisbaar hulpmiddel in het onderwijs, zeker bij het begeleiden van complexe prestaties van leerlingen of studenten. Denk hierbij aan het verzorgen van een spreekbeurt, het schrijven van een zakelijke brief, het opstellen van een jaarrapportage voor een klant, of het maken van een labjournaal.
Van rubrics wordt verwacht dat ze leerlingen en studenten houvast bieden, en dat docenten ze gebruiken om behulpzame, tussentijdse feedback te organiseren en tot een eerlijke beoordeling te komen – dat wil zeggen dat verschillende beoordelaars met dezelfde rubric tot eenzelfde score komen. In wetenschappelijk onderzoek zijn deze voordelen ook terug te zien.[1]
We gaan er echter te vaak vanuit dat we goed bezig zijn omdat we rubrics gebruiken; alsof we daarmee automatisch bijdragen aan duidelijkheid voor leerlingen en studenten en zorgen voor een eerlijkere beoordeling. Het gebruik van rubrics is echter niet altijd positief. Zo kunnen leerlingen of studenten het zien als een oppervlakkig afvinklijstje, en kan het juist negatief uitpakken voor het leerproces. :[2]
Om dit soort problemen te voorkomen is het belangrijk om een aantal belangrijke principes in het vizier te houden. In deze blog zal ik een aantal overwegingen verzamelen voor het effectief gebruik van rubrics en hoe je rubrics kan ontwerpen voor verschillende doeleinden.
Hoe ze te gebruiken – formatief of summatief
De eerste belangrijke overweging is of je een rubric voor een formatief of summatief proces wilt inzetten.
Wanneer je het gebruikt in een proces van formatief handelen dan is het belangrijk dat de leerling of student ermee geholpen is in het leerproces. Dit zal over het algemeen betekenen dat de rubric voldoende duidelijk moet zijn in de beschrijvingen, en dat logische vervolgstappen er gemakkelijk uit te halen zijn. Een bijkomende factor is dat de rubric voldoende focus moet bieden, zeker als leerlingen of studenten elkaar ermee feedback gaan bieden.
Wanneer je een rubric inzet voor een proces van summatief beoordelen, dan is het van belang dat het leidt tot een betrouwbare beoordeling, op basis waarvan valide uitspraken gedaan moeten worden. Bij deze functie horen ook andere ontwerpeisen. Zo zijn beoordelaars erbij gebaat als rubrics holistischer zijn. De rubric bevat dan veel minder details en is globaler omschrijven. Teveel details en elementen kunnen het zicht op de prestatie van de leerling of student juist ontnemen, zeker als deze prestatie in de tijd plaatsvindt (zoals een klantgesprek) – dit geldt vooral wanneer je als beoordelaar ook expert bent in het domein.
Wanneer is het voldoende?
Een tweede belangrijke overweging bij het ontwerpen van een rubric is, wanneer we vinden dat de leerling of student een voldoende verdient. Ook wanneer leerlingen of studenten geen toets maken is cesuurbepaling van belang.
Bij het gebruik van rubrics ligt er een risico op de loer dat de leerling of student een voldoende kan halen zonder daadwerkelijk een voldoende te verdienen. Zoals een docent Engels ooit tegen mij zei:
‘Toen ik de rubric die we al jaren gebruikten nog eens goed bekeek, kwam ik erachter dat ze een negen konden halen voor een presentatie zonder deze in het Engels te geven.’
Voordat je dus een rubric kunt opstellen is het van belang dat jij en je collega’s beeld hebben van hoe de minimumlat eruitziet. Wat moet je minstens aan treffen, en wat doet er minder toe? Dit beeld helpt om vervolgens tot de juiste criteria voor de rubric te komen, en deze te voorzien van een indeling en scoresystematiek.
Niet de rubric maar het gesprek over het ontwerpen en gebruiken is van belang
Een laatste overweging die ik wil meegeven is dat het zowel voor de formatieve als voor de summatieve functie het van belang is dat de rubrics onderwerp zijn van gesprek.
Bij formatief handelen moet je dan denken aan de strategie gedeeld kwaliteitsbesef bijbrengen. Aan de hand van voorbeelden, en een dialoog daarover, wordt de rubric en de specifieke bewoordingen voorzien van betekenis. Als dit gesprek uitblijft, bijvoorbeeld als de rubric gewoon gepubliceerd wordt op Blackboard of Magister zonder enige toelichting, dan zal de rubric de leerling of student onvoldoende houvast bieden.
Bij summatief beoordelen bestaat er het risico dat verschillende beoordelaars de rubrics verschillend interpreteren. Dit gebeurt vooral als ze in isolement gebruikt worden. Om de interbeoordelaarsbetrouwbaarheid te vergroten is het van belang dat de docenten onderling ‘kalibreren’, waarbij ze aan de hand van door leerlingen of studenten gemaakt werk van gedachten wisselen over hoe zit zouden scoren. Dit is in feite een proces van kwaliteitsbesef kalibreren.
Stappenplan voor het ontwerpen van effectieve rubrics
De conclusie uit bovenstaande is dat het effectief gebruik maken van rubrics vereist dat er rond een bepaald doel verschillende rubrics gemaakt moeten worden, die onderling wel weer samenhangend zijn.
Ik adviseer om deze rubrics in de volgende volgorde te maken:
- Een analytische rubric voor formatief handelen.
- Een single point rubric voor meer gericht formatief handelen.
- Een holistische rubric voor summatieve beoordeling.
Een analystische rubric ontwerpen – niveaus opbouwen
In deze opzet vormt de analystische rubric de basis. Hierin sta je per criterium gedetailleerd stil bij de aspecten van een prestatie.
Nadat je hebt nagedacht over verschillende niveaus (bijvoorbeeld ‘kan nog beter’/’voldoende’/’goed’), en de verschillende criteria (tussen de drie en de zes), start je met het invullen van het topniveau vanuit ambitieuze verwachtingen. Vervolgens pak je de elementen uit dit topniveau, maar ontkracht dit topniveau met ‘maar’, ‘en/of’ of ‘niet’.
Het is daarbij van belang dat wat je als voldoende omschrijft ook echt de minimumlat voor dat specifieke criterium is.
Hiermee wordt duidelijk voor de leerling of studenten, welke verbeterstappen nodig zijn. Hieronder een voorbeeld van zo’n gelaagde opzet voor een vaardigheid binnen een criterium.[3]
| Beoordeling | Aspect 1 van het criterium: ecosysteem |
| Goed | Het ecosysteem ziet er professioneel uit en representeert de oceaan. |
| Voldoende | Het ecosysteem representeert de oceaan, maar ziet er niet professioneel uit. |
| Kan beter | Het ecosysteem representeert niet de oceaan, of is heel rommelig. |
Analytische rubric – Voorbeelduitwerking criterium
Ieder criterium kan opgedeeld worden in 1 tot 4 vaardigheden. Voor iedere vaardigheid kan deze uitwerking dan gemaakt worden. Als voorbeeld hieronder een uitwerking van het criterium ‘ecosysteem’ uit een origami-opdracht rond het ecosysteem, waarbij dit criterium bestaat uit drie aparte onderdelen.
| Beoordeling | Ecosysteem |
| Goed |
|
| Voldoende |
|
| Kan beter |
|
Volledig uitgewerkte analytische rubric
Dit kan vervolgens voor elk criterium op dezelfde wijze uitgewerkt worden.
| Beoordeling | Ecosysteem | Planten/dieren | Inhoud/onderzoek |
| Goed |
|
|
|
| Voldoende |
|
|
|
| Kan beter |
|
|
|
Single point rubrics ontwerpen
Een analystische rubric kan in leerproces veel houvast bieden, maar het kan voor leerlingen of studenten ook een overweldigende hoeveelheid informatie zijn. Zeker als ze elkaar van feedback moeten voorzien, of als je wilt dat zich even focussen op een specifiek criterium van de prestatie, kan een single point rubric een uitkomst zijn. Dit is dus een rubric waarin een bepaalde focus is gekozen.
De focus helpt leerlingen of studenten om zich te richten op de aspecten die ertoe doen, als ze bijv. elkaar van feedback moeten voorzien.
Het is belangrijk om deze te richten op het ‘goed’-niveau van de prestatie, om zo te vermijden dat leerlingen of studenten zich al te vroeg gaan richten op het halen van een voldoende.
Zie een voorbeeld van een single point rubric rond het criterium ecosysteem hieronder. Uiteraard kunnen voor de andere criteria op dezelfde wijze single point rubrics gemaakt worden.
| Op deze manier kun je het verbeteren | Criterium:Ecosysteem | Dit is al uitstekend |
| Het ecosysteem ziet er professioneel uit en representeert de oceaan. | ||
| Hoe dieren en platen interacteren in de oceaan is duidelijk te zien. | ||
| Ecosysteem bevat meer elementen dan alleen planten/dieren. |
Een holistische rubric ontwerpen
Met de analytische rubric kun je niet alleen single point rubric maken. Je kan nu ook een veel globalere versie maken voor de functie van beoordeling. Dit noemen we een holistische rubric. Deze bevat veel globalere omschrijvingen.
Deze zal voor formatief gebruik onvoldoende houvast bieden, maar daarvoor hebben we de andere rubrics dan ook gemaakt.
Zie een uitwerking van de holistische rubric hieronder.
| Beoordelingsniveau | Beschrijving |
| Uitmuntend | Het ecosysteemproject biedt een visueel aantrekkelijke, gedetailleerde en professioneel uitgevoerde weergave van de oceaan, waarin de interacties tussen planten en dieren overtuigend worden gepresenteerd. De documentatie en uitleg ondersteunen een diepgaand begrip van het ecosysteem. |
| Voldoende | Het ecosysteemproject geeft een herkenbaar beeld van de oceaan en laat de belangrijkste interacties tussen planten en dieren zien. Er is enige documentatie en uitleg aanwezig die bijdraagt aan een basaal begrip van het ecosysteem. |
| Onvoldoende | Het ecosysteemproject geeft een beperkt of verwarrend beeld van de oceaan, zonder duidelijke interacties tussen planten en dieren. Er ontbreekt documentatie en uitleg, wat het moeilijk maakt om het ecosysteem te doorgronden. |
Conclusie
In deze blog heb ik een aantal overwegingen geboden voor het effectief werken met rubrics, en een ontwerpproces uiteengezet om verschillende samenhangende rubrics te maken.
In de praktijk kom ik ook wel eens docenten tegen die op een heel andere manieren werken met rubrics of andere ervaringen hebben. Zij merken bijvoorbeeld dat een holistische rubric best houvast kan bieden, en dat het gebrek aan details juist de creativiteit van leerlingen of studenten ten goede komt. De kern blijkt dan vaak dat ze een goed gesprek hebben met leerlingen aan de hand van voorbeelden.
De overwegingen voor effectief gebruik zijn vanuit mijn perspectief dan ook belangrijker dan de specifieke uitwerking zoals ik die heb geschetst in het ontwerpproces. Uiteindelijk is het doel om houvast en focus te bieden aan leerlingen en studenten, en om tot een betrouwbare beoordeling te komen. Daarvoor is meer dan een manier te bedenken, wellicht heb je er zelfs geen rubrics voor nodig! Toch hoop ik dat wie wél met rubrics wil werken hiermee uit de voeten kan.
Noten
- Taylor, B., Kisby, F., & Reedy, A. (2024). Rubrics in higher education: an exploration of undergraduate students’ understanding and perspectives. Assessment & Evaluation in Higher Education, 49(6), 799–809. https://doi.org/10.1080/02602938.2023.2299330 ↑
- Idem. ↑
- Dit hele voorbeeld is afkomstig en vertaald uit:Stanley, Todd. Using Rubrics for Performance-Based Assessment: A Practical Guide to Evaluating Student Work (p. 109). Taylor & Francis. Kindle Edition. ↑
