Door: Sofie Faes

Met een diagnostische meerkeuze vraag kun je een misvatting bij leerlingen snel zichtbaar maken. Als de leerling of docent er vervolgens een verbeter- of vervolgactie aan verbindt is het een manier om makkelijk formatief te handelen. Lees in deze blog hoe je diagnostische vragen maakt en in je les gebruikt. Dan kun je, samen met collega’s, je didactiek verbeteren bij de concepten waar leerlingen het meeste moeite mee hebben.

Een voorbeeld bij biologie

In de lessen over het voortplantingsstelsel in de tweede klas hebben leerlingen geleerd over de ovulatie, bevruchting en zwangerschap. Ervaren biologiedocenten weten dat leerlingen hierbij vaak misvattingen hebben over de plaats van bevruchting. Het maakt niet uit dat het goed in het boek staat en ik het in de les al twee keer benoemd heb. Bij het nakijken van de toets zie ik dezelfde fout altijd terugkomen. Dus maakte ik deze vraag:

Op welke plek vindt bevruchting plaats?

A. Vagina

B. Baarmoeder

C. Eileider

D. Eierstok

Ik projecteer hem op het bord, ze krijgen nadenktijd en daarna laat ik tegelijk elke leerling de vraag beantwoorden door 1, 2, 3 of 4 vingers op te steken, waarbij 1 voor antwoord A staat. Nu kan ik in een oogopslag zien in welke mate deze misvatting aanwezig is en ook meteen wat ze dan wel denken dat het gebeurt. Vervolgens volstaat meestal een klassikale toelichting bij een goede afbeelding. Op deze manier doorloop ik een gehele formatieve cyclus binnen 5 minuten en heb ik er buiten de les geen werk aan. Sinds ik dit doe zie ik de fout minder vaak terugkomen op de toets.

Wat zijn de kenmerken van een goede diagnostische meerkeuzevraag

Niet elke meerkeuzevraag is geschikt om formatief te gebruiken. Het is volgens Dylan Wiliam en Craig Barton van belang dat ze aan een aantal kenmerken voldoen:

1 – Eenduidige, gesloten vraag

Leerlingen begrijpen de vraag in een keer. Je bepaalt vooraf wat de beste antwoordopties zijn.

2 – Bevraagt één concept

Het is belangrijk dat er maar één enkele vaardigheid of stap bevraagd wordt, zodat je precies weet waar het mis gaat.

3 – Snel te beantwoorden

Voor klassikaal gebruik is het ideaal dat leerlingen de vraag snel kunnen beantwoorden. Het is dus belangrijk dat de vraag focust op de kern van het probleem en er niet meer context is dan strikt noodzakelijk.

4- Foute opties geven informatie over denkwijze leerling

Elke antwoordoptie zegt iets over de verwarring die een leerling heeft. Bij mijn biologie-voorbeeld verwarren ze de functies van de onderdelen. Als docent zie ik aan de leerling antwoorden waar ik in mijn uitleg op moet focussen. Voor mijn biologie voorbeeld:

Vagina: de plek waar de zaadcellen binnenkomen

Baarmoeder: de plek waar de embryo groeit

Eileider: het goede antwoord

Eierstok: de plek waar de eicellen rijpen

5 – Het is niet mogelijk met de verkeerde strategie op juiste antwoord te komen.

Je kunt het goede antwoord niet op een andere manier afleiden omdat het bijvoorbeeld de meest gedetailleerde uitleg heeft. Of simpelweg de antwoorden in de formule invullen.

Waarom een meerkeuzevraag?

Meerkeuzevragen hebben diverse nadelen, daarom zijn sommige docenten er geen fan van. Zo kunnen leerlingen op het goede antwoord komen op basis van herkenning, wat makkelijker is dan het terughalen uit het geheugen. Het zelf formuleren van een antwoord is een waardevolle vaardigheid om te oefenen omdat leerlingen dit moeilijk vinden. En ten slotte krijg je bij meerkeuze niet altijd de volledige denkwijze van leerlingen mee.

Een meerkeuzevraag is daarom niet geschikt voor alle doeleinden. Wel heeft het een aantal belangrijke voordelen ten opzichte van andere vormen.

Snel

Onze tijd als docent is kostbaar en het bekijken van zelf geformuleerde antwoorden kost meer tijd. Als je snel een diagnose stelt kun je in een beweging door naar de beste interventie zonder dat er iemand hoeft te wachten.

Nauwkeurig

De antwoordopties/afleiders bevatten misvattingen waarvan al bekend is dat leerlingen ze regelmatig hebben. De vraag is hiermee een instrument om heel precies vast te stellen in hoeverre een specifieke misvatting aanwezig is.

Leerbevorderend

Bij een misvatting is het vaak zo dat leerlingen dénken dat ze het snappen, terwijl dit niet zo is. Als ze geconfronteerd worden met het feit dat ze het fout hadden is de kans groter dat ze actief meedoen met de activiteit om beter te worden.

Kortom, het is een geschikt instrument om nauwkeurig en snel vast te stellen wat de beste vervolgactiviteit is op dit specifieke moment in je les.

Inzet in de les

De vraag stellen en een leerling aanwijzen om hem te beantwoorden is niet voldoende. Je wilt namelijk van álle leerlingen zichtbaar krijgen wat er in hun hoofd omgaat. Wat mij opvalt: als een leerlingen een zichtbaar antwoord geeft, krijgt hij ook meer interesse in wat hij goed of fout heeft. Het is dus essentieel dat álle leerlingen individueel hun antwoord geven, zonder hulp van een buur.

Er zijn verschillende manieren om alle leerlingen tegelijk antwoord te laten geven op een diagnostische vraag. Maar als ik leerlingen wisbordjes geef tekent er altijd wel een penis en als ik socrative gebruik zitten ze ook op snapchat. Mijn favoriete manier is daarom vingers opsteken. De vraag staat op het bord, ik tel af en ze steken tegelijk hun hand op met 1, 2, 3 of 4 vingers. Een vuist mag ook als ze het echt niet weten. De vingers zijn daarna weer weg dus fouten maken is heel veilig omdat er niks wordt vastgelegd.

Als je ontdekt dat leerlingen de misvatting niet hebben kost het weinig tijd en maak je wel geïnformeerd de beslissing om verder te gaan. Als ze de misvatting wel hebben kost het natuurlijk lestijd om hier wat aan te doen maar dit is zeker de moeite waard omdat het niet-oplossen het leren van jouw vak in de toekomst belemmerd (en meer tijd kost).

Je kunt een diagnostische vraag op verschillende momenten en met verschillende doelen inzetten: vóór de uitleg checken of benodigde voorkennis aanwezig is , na de uitleg checken of het begrepen is en later nog eens checken of het goed is blijven hangen.

Samen met collega’s

Er is een eenvoudige werkvorm waarmee je met vakcollega’s diagnostische meerkeuzevragen kunt maken en meteen een goed gesprek hebt over de inhoud en didactiek van een bepaald onderwerp.

Je bedenkt allemaal een vraag over een onderwerp dat jullie binnenkort gaan behandelen. Je schrijft jouw antwoordopties op de onderste rij. Je vouwt deze om zodat je collega jouw antwoorden op de vraag niet kan zien. Je wisselt van werkblad en bedenkt dan antwoordopties bij de vraag van je collega en noteert deze op de middelste rij. Hierdoor denkt iedereen actief na over de vraag: wat doen leerlingen vaak fout bij dit onderwerp? Je bespreekt samen het resultaat en formuleert de beste antwoord opties op de bovenste rij. Op het Toetsrevolutie- platform staat een gratis e-learning-module over deze werkvorm, inclusief werkbladen. [link]

Laten we goede voorbeelden delen

Door vele jaren ervaring ontstaat er bij docenten bruikbare kennis over veel voorkomende misvattingen. Daarnaast is er wetenschappelijk onderzoek naar misvattingen in diverse kennis domeinen. Een probleem is echter, als ik een les zit voor te bereiden heb ik deze kennis niet bij de hand. Zou het niet mooi zijn als we goede diagnostische vragen met elkaar delen? De Nederlandse Vakvereniging voor Onderwijs in de Natuurwetenschappen (NVON) en de Nederlandse Vereniging van Wiskundeleraren (NVvW) zijn een project gestart om vragen te verzamelen die bij het Nederlandse curriculum en de Nederlandse context passen. Op deze manier heeft dadelijk elke bèta-docent toegang tot diagnostische vragen die in de klas getest zijn. Lees meer over het project op www.nvon.nl/diagnostischevragen.

Zien we elkaar op ResearchEd?

Op 18 juni geven Jörgen van Remoortere en Sofie Faes een workshop op ResearchEd over diagnostische vragen. Deze workshop is geschikt voor docenten uit alle onderwijsniveaus. Je ervaart hoe het is als leerling en gaat met collega’s aan de slag om vragen voor jouw lessen te maken. We zijn ook opzoek naar onderzoekers zodat we kennis over misvattingen bij Nederlandse leerlingen kunnen uitbreiden. Ben je student of onderzoeker en lijkt dit je een interessant onderwerp: neem contact op via diagnostischevragen@nvon.nl

Noten

Barton, C. (2019). Volgens Barton deel 2 (1ste editie). Phronese, Uitgeverij.

Wiliam, D. (2011). Embedded Formative Assessment. Amsterdam University Press.