Een toets is bedoeld om een uitspraak te kunnen doen over de beheersing van leerlingen. Maar sommige leraren willen ook dat leerlingen iets van het resultaat opsteken. Toetsen nabespreken wordt daarom door veel leraren gedaan. Dit houdt door de bank genomen in dat de hele toets nadat deze is nagekeken wordt doorgesproken.

Hier gaat veel lestijd in zitten, maar levert vanuit het perspectief van de leraar vaak niet de beoogde reflectie op. Leerlingen zijn ongeïnteresseerd, of kijken alleen maar of het eerlijk of goed is nagekeken. Een veelgestelde vraag is dan ook, kan dat niet beter? In deze blog bespreek ik waarom je als docent wel of niet een toets zou nabespreken en welke alternatieven of andere perspectieven er mogelijk zijn.

Waarom zou je een nagekeken toets nog bespreken?

Als je feedback beschouwt als terugkoppeling over een geleverde prestatie dan is een cijfer op zichzelf ook een vorm van feedback. Sterker nog, het is een codering van een prestatie die door iedereen gemakkelijk te interpreteren is. Wat een 6 betekent, behoeft weinig uitleg aan leerlingen, ouders, of collega’s.

Een nadeel van deze eenvoud is echter dat het verder weinig handelingsinformatie bevat. Dat betekent natuurlijk niet dat een leerling of student niet tot handelen zal komen. De vraag is alleen wat voor handelen dat dan zal zijn. Zo zal de ene leerling bij een 9 wellicht denken: ‘ik ben goed bezig, zo ga ik verder’, terwijl een andere leerling zal denken ‘ik mag wel wat mijn minder mijn best doen’.

Dit verschil in handelen kan allerlei verschillende redenen, van de cultuur in de school, tot groepsdruk, druk van ouders, maar ook de zelfregulatie van de leerling.

Feedback toevoegen bij toetsen nabespreken

Sommige leerlingen zullen dus wel concreet iets aanpassen, maar anderen niet. Om zo’n loterij te vermijden, en om het vervolghandelen van leerlingen wat meer in goede banen te leiden, laten de meeste leraren het niet alleen bij een cijfer, maar bespreken bijvoorbeeld de toets na, of voorzien deze van uitgebreid handgeschreven commentaar.

Hoewel het doel hiervan kan zijn om de beoordeling te onderbouwen en nakijkfouten op te sporen, wordt er meestal ook een leerfunctie beoogd. Dat leren kan op diverse niveaus plaatsvinden:

• Inhoud. De toets wordt nabesproken, en er wordt besproken wat de juiste antwoorden moeten zijn en waarom.
• Wijze van beoordeling. De docent reflecteert op hoe de toets is nagekeken, en probeert leerlingen duidelijk te maken hoe bepaalde aspecten beoordeeld zijn.
• Toets-maak-strategie. De docent staat stil bij hoe de toets het beste aangepakt had kunnen worden. Bijv. ‘als je de moeilijke vragen had overgeslagen had je in ieder geval aan de makkelijke vragen aan het einde toe kunnen komen’.
• Studiestrategie. De docent reflecteert met leerlingen op hoe het proces richting de toets is aangepakt, en wat er eventueel de volgende keer anders kan. Bijv. ‘zorg dat je de lesstof in stukjes knipt, en al een week van te voren begint met herhalen’.

Teveel van het goede

Al deze insteken zijn goed bedoeld, maar is dat allemaal wel zinvol? Het antwoord daarop is, denk ik, ‘niet vanzelfsprekend’. Bij alle verschillende insteken, zeker als ze gecombineerd worden liggen er een aantal standaard feedbackvalkuilen op de loer:

1. Teveel feedback? – Het lijkt paradoxaal, maar hoe meer feedback je ontvangt, hoe groter de kans wordt dat je er niets mee doet. Een teveel aan feedback kan bijvoorbeeld voor een verminderde motivatie zorgen, maar het wordt ook lastiger om te bepalen waar je moet beginnen.
2. Hoe valt de feedback? Regelmatig duurt het nabespreken van een hele toets wel een heel lesuur. Daarbij is er weinig ruimte om te achterhalen hoe de feedback precies is geland. Welke emoties riep de nabespreking op? Welke conclusies heeft de leerling zelf getrokken? Wat neemt de leerling nu concreet als actiepunt mee? Daarnaast kan het ook wel twee weken voor een toets daadwerkelijk wordt nabesproken. Hoe leerzaam kan feedback zijn als de toets al weer een halfvergeten herinnering is?
3. Wat kan de leerlingen er eigenlijk mee? Voor leerlingen kan het onduidelijk zijn wat ze nog moeten doen met de ontvangen feedback. Als je concrete tips hebt meegekregen over letterrekenen, kan het soms wel een half jaar duren voordat deze vaardigheid weer aan bod komt.

Fundamentele kwestie

Hoewel bepaalde kwesties hieromtrent wel op te lossen zijn, is de fundamentele kwestie natuurlijk of feedback na een leerepisode (lessen die dan worden afgesloten met een toets) wel altijd zinvol is. Feedback over hoe het leerproces verloopt is over het algemeen zinvoller tijdens dat leerproces, en niet daarna. Sterker nog, het is ook makkelijker om deze gedurende een lessenserie gerichter, en daarmee effectiever in te zetten.

In de ideale wereld geven we natuurlijk feedback tijdens het leerproces én daarna, maar in de realiteit zul je vaak moeten kiezen waar je je beperkte tijd in wilt stoppen. Kortom, het is meestal te verkiezen om feedback te organiseren voor de schade al is aangericht.

‘Feedback geven op toetsen is de straf voor leraren die de fouten beter hadden kunnen voorkomen toen de leerlingen nog in de les zaten’, merkte Dylan Wiliam ooit eens met enig gevoel voor ironie op.

Toch toetsen nabespreken? Creëer landingsplekken

Natuurlijk kunnen er tal van redenen zijn om wél een toets na te bespreken, op sommige scholen is het zelfs verplicht om dit te doen. En het kan ook functioneel worden ingezet. De belangrijkste ontwerpvraag voor een nabespreking is wat een leerling met de geboden informatie kan, op korte termijn en/of op lange termijn.

1.Breng functionele focus aan

Een risico van een nabespreking is dat het al snel over alles gaat. Je kunt leerlingen en jezelf helpen door voorafgaand aan een bespreking een duidelijke focus aan te brengen. Hierbij kun je je richten op veelvoorkomende of belangrijke fouten, of juist op een studeeraanpak waarvan je graag zou willen zien dat die meer gebruikt wordt. Als je de regie meer bij de leerling wilt leggen kun je leerlingen met gepaste ondersteuning zelf een foutenanalyse laten maken, en ze helpen om tot een focus met vervolgacties te komen.

2.Bied een herkansing

Op korte termijn kun je leerlingen een herkansing voor een toets of beoordeling bieden. Dit maakt voor leerlingen direct concreet wat ze met de geboden informatie moeten. Sterker nog, veel leerlingen zullen weer opnieuw de boeken induiken om hun prestatie een volgende keer te proberen te verbeteren. Een bijkomend voordeel hiervan is dat als leerlingen wel hun beheersing tonen, je in ieder geval een betere basis hebt om later op verder te bouwen.

3.Maak duidelijk waar in het programma deze nabespreking voor goed voor is.

Bij veel vakken geldt dat wat vandaag wordt aangeboden, voorkennis is voor wat later gaat volgen. Allereerst kan het behulpzaam zijn voor jou en je leerlingen als je scherp hebt waar in het programma iets van pas komt. Zo kun je bij een nabespreking dan duidelijk maken waar de bespreking voor dient. Vaak is er echter het probleem dat het lang kan duren voor een onderwerp weer ‘van pas’ komt. De volgende twee aanbevelingen kunnen hier wellicht bij helpen.

Aanbeveling 1 Laat leerlingen tips voor hun toekomstige zelf opschrijven.

Vanuit het werk van David Nicol weten we dat het belangrijk is dat leerlingen de opbrengsten van feedback expliciet maken voor zichzelf. Het kan helpen om dit te doen in de vorm van een notitie voor hun toekomstige zelf. Als leerlingen een notitie maken dan zijn ze namelijk geneigd om te formuleren wat ze verkeerd deden, niet wat ze in de toekomst anders gaan doen. Zo kunnen zichzelf voor in de toekomst suggesties laten noteren. Deze kun je als leraar verzamelen en dan weer introduceren op het moment dat de zelfgeformuleerde tips weer van pas komen en in handelen kunnen worden omgezet.

Aanbeveling 2 Herhaal tussendoor met een herhaalschema

Wat nog moeilijk ging kan onderdeel worden van regelmatige herhaling. Dit is zeker aan te bevelen als het lang duurt voordat de lesstof weer van pas komt. Maak hiervoor een herhaalschema met steeds grotere tussenpozen (bijv. na 1 week, na 3 weken, na 5 weken) tot de behandelde stof weer nodig is.

Zelf kun je er vermoedelijk meer mee

Voor de leerling is de leerepisode achter de rug, volgende ronde weer nieuwe kansen. Maar wellicht ga jij in de toekomst deze lessenserie nog een keer aanbieden. Het is zonde om de informatie uit de toets niet te benutten om de zwakke plekken in je programma aan te wijzen en te verbeteren. Over het maken van zo’n analyse verschijnt binnenkort een blog van mijn collega’s Anke Swanenberg & Monika Vaheoja.

Tot slot

Het nabespreken van toetsen helpt leerlingen hun fouten te begrijpen en hun leerstrategieën te verbeteren. Hoewel waardevol, kan te veel feedback overweldigend zijn en de effectiviteit verminderen. Gerichte en functionele feedback is cruciaal, net als de timing ervan.

Het aanbieden van herkansingen en een herhaalschema kan helpen feedback concreter te maken. Bied leerlingen een actieve rol in de nabespreking. Docenten kunnen toetsresultaten gebruiken om zwakke plekken in het lesprogramma te verbeteren. Door feedback op het juiste moment en op de juiste manier te geven, kunnen we de prestaties en motivatie van leerlingen versterken.