“Het is belangrijk om op tijd te starten met leren, verdeel het leerwerk in blokjes en herhaal alles bij elk leermoment.”

“Hier hebben jullie een lege planner, we gaan samen een planning maken voor de toetsweek.”

“Je kan de oefentoets maken, dan weet je precies welk onderdeel je nog niet beheerst en kan je gerichter leren.”

We vertellen de leerlingen het allemaal en telkens weer opnieuw. Voor ons gevoel nemen we ze bij de hand in het ‘leren leren’. En toch zijn er veel leerlingen die weinig tot niets met onze tips lijken te doen. Hoe komt dat en wat kunnen we hieraan doen?

In deze blog bespreek ik de mogelijke oorzaken van dit ineffectieve leergedrag van leerlingen en geef ik suggesties om effectief leergedrag te versterken in jouw lessen.

Een leerstrategie eigen maken

In onze lessen en in onze mentorlessen of begeleidingsuren willen we leerlingen effectieve leerstrategieën aanleren. Maar de mate waarin de leerlingen de aangeboden strategie gebruiken verschilt sterk van leerling tot leerling. Als leerlingen de strategie wel goed gebruiken, doorlopen ze vaak de volgende fases:

1. Weet hebben van een strategie
2. Het geloof in het nut van de strategie (‘Dit werkt ook voor mij’)
3. Bereidheid om te investeren (tijd en moeite) in het uitproberen van de strategie
4. Plannen en daadwerkelijk herhaaldelijk uitvoeren van de strategie

Wanneer je onder elkaar ziet staan wat er allemaal voor nodig is om het goed te doen, is het eigenlijk uitzonderlijk te noemen dat een leerling een leerstrategie omarmt en inzet in het leerproces! Maar dat hoeven we natuurlijk niet aan het toeval over te laten. De volgende tips kunnen je wellicht helpen om leerlingen meer gewenste leerstrategieën te laten toepassen.

Tip 1: Zorg dat ze de strategieën kennen.

Bron: Dunlosky²

Voordat je als leerling een strategie kan gebruiken moet je daar weet van hebben.

Hierbij hoeven we niet te leunen op zelfverzonnen strategieën. Uit onderzoek weten we bijvoorbeeld welke leerstrategieën effectiever zijn dan andere. Zo zijn Practice testing en Distributed practice effectieve strategieën.

Practice testing is het actief ophalen van kennis uit je geheugen, dit licht ik later in deze blog toe met een praktijkvoorbeeld. Distributed practice is het gespreid leren, liever 3 keer 10 minuten, dan 1 keer een half uur leren.

Als je leerlingen strategieën wil bijbrengen moet je deze expliciet onderwijzen. Dat betekent dat je er uitleg over geeft en deze voordoet. Hierna blijf je er gedurende lange tijd met gepaste ondersteuning aandacht aan besteden. Dit doe je zowel buiten de context (in de mentorles) als in de context (in de vakles).

Tip 2: Laat zien dat de strategie ook voor hen werkt.

Na het expliciet aanleren van een strategie in de les, zal een aanzienlijk deel van de leerlingen er niks mee doen. Dat komt door idiosyncratische overtuigingen, die zorgen voor de sterke overtuiging van hun eigen zelfinschatting. Veel leerlingen denken wanneer zij leerstrategieën krijgen aangereikt: “Dit werkt vast voor een andere leerling, maar niet voor mij.”

Leerlingen zijn vaak geneigd vast te houden aan de eerder, eigen gemaakte, ingesleten leeraanpakken. Wat veel leerlingen doen: meermaals doorlezen van de tekst, samenvattingen maken, (soms) markeren en oefentoetsen maken. Meestal starten leerlingen hiermee kort voor het toetsmoment, in het slechtste geval de dag van tevoren.

Als leerlingen dan ‘hard stampen’, zal er in veel gevallen de volgende dag ook nog wel een kleine voldoende behaald worden op de toets. Helaas is er in dit geval sprake van leren voor de korte termijn. In een volgend hoofdstuk of een volgend leerjaar zal een groot deel van deze leerstof weggezakt zijn.

Om ze effectieve leerstrategieën blijvend te laten inzetten is er dus meer nodig.

Wat we graag willen bereiken is het aanleren van nieuwe leergewoontes. Harry Fletcher-Wood¹, onderwijsonderzoeker, docent en schrijver van het boek ‘Habits for succes, getting every student learning’, schrijft hierover:

Er zijn drie factoren die nodig zijn voor het vormen van een nieuwe (leer)gewoonte;

1. Herhaling
2. Stabiele omstandigheden
3. Succeservaringen.

Een groot probleem is dat ‘stabiele omstandigheden’ vaak niet goed tot hun recht komen tijdens het leren in de thuissituatie. Social media, sport, werkende ouders, complexe thuissituaties, zorgen ervoor dat de leerling niet op een gestructureerde manier aan de slag gaat met leren. Om nieuwe gewoontes te vormen, wil je het liefst een nieuw element toevoegen aan een bestaande gewoonte. Flossen voeg je bijvoorbeeld toe aan tandenpoetsen in de avond. Deze stabiele omstandigheden vergroten de kans dat je de nieuwe gewoonte ook gaat volhouden.

Voeg een element toe aan een bestaande leergewoonte om het leren effectiever te maken. Een leerling die graag een samenvatting maakt, kan hieraan toevoegen dat hij vervolgens een braindump (op een leeg blaadje alles opschrijven wat je weet) doet. Daarna legt hij de braindump naast de samenvatting en vult aan wat er nog ontbreekt. Hier is het actief ophalen van kennis uit het geheugen, de braindump, een effectievere strategie dan de samenvatting herlezen. Herlezen geeft een vals gevoel van leren, omdat de leerling de informatie uit de tekst wel herkent, maar niet actief kan ophalen uit het geheugen.

John Dunlosky² , professor in de psychologie, pionier in de cognitieve psychologie en schrijver van het boek ‘Study like a champ’, geeft drie oplossingen om leerlingen blijvend op weg te helpen met leerstrategieën:

1. Coach leerlingen regelmatig bij het gebruiken van een leerstrategie op de juiste manier.
2. Ontwerp taken en pas het curriculum aan om aan te sluiten bij effectieve leerstrategieën.
3. Maak de leerstrategie onderdeel van jouw les en leg uit waarom je dit doet.

Tip 3: Label een succeservaring (of faalervaring) op de juiste manier

Als leerlingen een succeservaring hebben, ondertitel dan de effectieve aanpak van de leerling.

Leerlingen zijn vaak niet goed in het juist verklaren van een succes- of een faalervaring, ze attribueren extern. Dat wil zeggen dat ze de oorzaak buiten zichzelf leggen. Dit doen leerlingen bij zowel positieve als negatieve ervaringen. Als leerlingen ervaringen op deze manier labelen, zal er niets veranderen in hun gedrag.

Positief: ‘Ja, maar het was ook een heel makkelijk proefwerk.’ ‘De docent heeft heel goed uitleg gegeven, daarom heb ik een goed cijfer.’
Negatief: ‘De docent heeft het niet duidelijk uitgelegd, ik kan er niets aan doen.’ ‘Ik heb echt heel hard geleerd, maar de toets was gewoon te moeilijk.’ Iedereen heeft een onvoldoende, mijn 5,4 valt nog best wel mee.’

Help de leerlingen de ervaringen te verbinden aan hun gedrag. Veel leerlingen gebruiken bijvoorbeeld verkeerde leerstrategieën, waardoor hun resultaten achterblijven. Bespreek het leergedrag van de leerling en verbind dit aan het resultaat.

Tip 4: Integreer leerstrategieën in de les en stimuleer leerlingen het zelf toe te passen.

Door zelf de strategieën in te plannen in jouw lessen, ondersteun je effectief leergedrag van leerlingen. Het is hierbij essentieel dat je aan de leerlingen uitlegt waarom je dit doet.

Door leerlingen op deze manier te laten ervaren dat het effectief is, zal de kans groter zijn dat ze dit leergedrag uiteindelijk zelf ook gaan toepassen. Ik zal hiervan een voorbeeld geven.

Practice Testing in de praktijk:

Andere benamingen zijn: retrieval practice, test-effect of terughaal-effect.
Als je leerlingen actief kennis laat ophalen uit hun geheugen, worden de verbindingen in het brein versterkt. Wanneer je deze strategie gebruikt, plavei je als het ware de route in je brein naar het kenniselement, waardoor het de volgende keer weer makkelijker terug te vinden is in je geheugen.

Bron: Tom Sherrington & Oliver Caviglioli³

Omdat je werkgeheugen een beperkte hoeveelheid informatie kan vasthouden, werkt een stevige kennisbasis in het langetermijngeheugen in het voordeel tijdens het denken. Je kan dan complexere vraagstukken oplossen.

Hoe kunnen we dit in onze les versterken en hiermee het leren van de leerlingen ondersteunen?

Praktijkvoorbeeld:

Dit is een voorbeeld voor het vak maatschappijleer van mijn collega Thijs Risselada. Bij leerlingen is de werkvorm bekend als ‘de 9 in 5’. De leerlingen krijgen bij elke start van de les 9 vragen om voor zichzelf in stilte te beantwoorden in 5 minuten. Thijs stopt hierin vragen over lesstof van vorige week, vorige maand en langer geleden. Het is van belang dat dit in stilte gebeurt, omdat het belangrijk is dat elke leerling zelf de kennis terughaalt. Na deze 5 minuten haalt Thijs de antwoorden op uit de klas, laat andere leerlingen aanvullen en zorgt dat alle leerlingen de juiste antwoorden hebben. Thijs vertelt over deze aanpak in de Llearn podcast (# 47 Formatief handelen bij geschiedenis) ⁴.

Wat zeggen de leerlingen van Thijs?

Conclusie

Geef zelf het goede voorbeeld, verwerk effectieve leerstrategieën in jouw les, ondertitel waarom je dit doet en waarom dit het leren versterkt. Leg aan jouw leerlingen uit hoe het brein werkt. Label succes- en faalervaringen van leerlingen aan hun effectieve of ineffectieve leergedrag. En als er dan thuis (toch) weinig tot niets gedaan wordt door leerlingen, dan is er in ieder geval al een heleboel geleerd tijdens de les!

Noten

1. Fletcher-Wood, H (2019) “Forming good habits, breaking bad habits: what works?” https://improvingteaching.co.uk/2019/01/13/forming-good-habits-breaking-bad-habits-what-works/
2. Dunlosky, J., Rawson, K., Marsh, E., Nathan, M. & Willingham, D. (2013) “Improving Students’ Learning With Effective Learning Techniques: Promising Directions From Cognitive and Educational Psychology”, Psychological Science in the Public interest.
3. https://teacherhead.com/2020/03/10/a-model-for-the-learning-process-and-why-it-helps-to-have-one/
4. Llearn podcast #47 Formatief handelen bij geschiedenis. https://open.spotify.com/episode/2pzCg1Fq9Ab9sXtJ7zC7Wm?si=520e9819b19d4439