Veel veranderambities in het onderwijs slagen niet, tot frustratie van velen. In Nederland trekken we veel tijd, geld en moeite uit voor nascholing van leraren. De jaarplanning van vrijwel alle scholen is rijk gevuld met (lesvrije) studiedagen of -momenten. Maar de impact hiervan in de dagelijkse lessen is vaak heel gering.

Dit is teleurstellend want docentprofessionalisering heeft juist als oogmerk ander gedrag van leraren en leerlingen. Om een oplossing te vinden voor dit probleem hebben we de afgelopen tijd geëxperimenteerd met een nieuwe vorm van professionalisering: instructional coaching. Bij deze methode ontvangt een leraar hoogfrequent lesbezoeken met daaraan gekoppelde feedbackgesprekken.

Doordat deze professionalisering in de zone van naaste ontwikkeling zit van een individuele leraar, en concreet inspeelt op wat er in de les plaatsvindt, kan er daadwerkelijke blijvende verandering plaats vinden in lessen. Bovendien ervaren leraren deze aanpak zelf ook als zeer positief en stimulerend voor hun ontwikkeling.

In deze blog leggen we uit wat de belangrijkste kenmerken van instructional coaching zijn en waarom deze zo positief gewaardeerd worden door leraren, hoe een coachingstraject eruit ziet en welke materialen in dit proces ondersteunend zijn.

De positieve kenmerken van instructional coaching

Instructional Coaching is een model voor professionele ontwikkeling dat gericht is op het ondersteunen van leraren bij het verbeteren van hun onderwijspraktijk. Deze vorm van professionaliseren werkt zo goed, en wordt zo positief ervaren vanwege de volgende kenmerken:

1. Gelijkwaardige samenwerking: Instructional Coaching is gebaseerd op een samenwerking waarin coaches en leraren als gelijken samenwerken. De professionaliteit van degene die gecoachet wordt, is hierbij het uitgangspunt. De coach – een collega uit school of uit hetzelfde bestuur, of een externe coach –is in principe niet degene die het beter weet of bepaalt. Dit bevordert een positieve cultuur van vertrouwen en wederzijds respect.

2. Gestructureerde dialoog: Coaches gebruiken gestructureerde gesprekstechnieken om leraren te helpen bij het reflecteren op hun praktijk, het identificeren van gebieden voor groei, en het ontwikkelen van actieplannen voor verbetering. Een onderdeel hiervan is bijvoorbeeld het geven van specific praise, waarbij een concreet positief aspect in het handelen van de docent les benoemd wordt.

3. Modeling en oefening: Coaches demonstreren vaak nieuwe strategieën of benaderingen in de klas, waardoor leraren directe voorbeelden zien van hoe deze toe te passen. Vervolgens oefenen de leraren dit ‘droog’ met de coach, om zo de technieken in de les beter te kunnen toepassen. Hierdoor vinden er meer succeservaringen plaats voor de leraar met een techniek, waardoor het vertrouwen-in-eigen-kunnen toeneemt.

4. Observatie en feedback: Coaches observeren leraren in de klas en bieden constructieve, opbouwende feedback, gericht op specifieke doelen die de leraar wil bereiken. Deze feedback wordt ondersteund door in de les verzamelde data, die vrij is van oordelen, zowel kwantitatief (testresultaten, cijfers) als kwalitatief (observaties, foto’s en leerlingfeedback), om de impact van het leraargedrag en veranderingen daarin te kunnen evalueren. Deze data maakt dat er neutraler gesproken kan worden over verbeteringen, maar de coach fungeert zo ook als ‘extra paar ogen’ voor eventuele blinde vlekken die de leraar kan hebben.

Hoe ziet een Instructional Coachingstraject eruit?

Bij de aanpak van Instructional Coaching krijgt een leraar idealiter hoogfrequent, bijvoorbeeld eens per twee weken, gedurende een langere periode lesbezoeken door een coach. Het is belangrijk dat dit tijdens deze periode de coach steeds dezelfde persoon is.

De methode van instructional coaching ziet er dan (ongeveer) als volgt uit, uitgaande van een serie van zo’n acht lesbezoeken.

Voor het eerste bezoek: doelen bepalen en planning

Voorafgaand aan het lesbezoek, ontmoeten de leraar en de coach elkaar om de doelen van de leraar te bespreken. Vaak houdt dit relatie tot een probleem waar de leraar een oplossing voor zoekt, maar dit kan ook specifiek ‘thema’ zijn waar de school collectief een stap in wil zetten.

Tijdens het eerste bezoek: observatie en notities

De coach observeert een hele les met een niet-beoordelende, ondersteunende houding, gericht op hulpvraag van de leraar. De coach maakt gedetailleerde, objectieve aantekeningen over wat er gebeurt in de les, ten dienste van de probleemstelling van de leraar. Is het probleem inderdaad het probleem, of is er een ander (urgenter) probleem? Hiertoe verzamelt de coach kwalitatieve en kwantitatieve data. Hoeveel leerlingen doen actief mee? Hoe lang duurt het voor ze beginnen? Wie neemt wat over in een schrift?

Na het eerste bezoek: reflectie en vervolgstap

1. Voorbereiden gesprek: De coach neemt de aantekeningen door, en overweegt of die mee wil gaan met het het geformuleerde probleem, of een ander probleem op tafel wil leggen, en met welke data beide opties onderbouwd kunnen worden. De coach verzamelt alvast materialen om specifieke oplossingen te kunnen tonen, voor te doen en te oefenen.

2. Start van het gesprek: De coach en de leraar ontmoeten elkaar voor reflectie op de les. Dit gesprek start met een specifiek, opbouwend compliment gebaseerd op de observaties. Hierbij benoemt de coach zo concreet mogelijk iets dat heel goed ging, het liefst gekoppeld aan het verbeterdoel van de leraar. Dit helpt om vertrouwen tussen de leraar en de coach op te bouwen en om het zelfvertrouwen van de leraar te versterken.

Eerst komt de coach terug op het in het startgesprek geformuleerde probleem. Onderschrijft de coach ook het probleem? Of is er wellicht een ander probleem urgenter? Hiervoor draagt de coach data en observaties aan, maar de leraar biedt zelf ook observaties. Als uitkomst van dit gesprek is het belangrijk dat de leraar zelf ook het probleem onderkent als hét probleem om op te lossen.

3. Actieplan opstellen De coach en de leraar stellen een actieplan op voor de volgende stappen, inclusief eventuele veranderingen in het lesgeven, het uitproberen van nieuwe strategieën, of professionele ontwikkelingsbronnen om te raadplegen. De coach kan aanbieden om aanvullende bronnen te delen, zoals artikelen, video’s, of lesplannen, die de leraar kunnen ondersteunen bij het implementeren van de afgesproken veranderingen. Ook hier kan men tevreden zijn als de leraar de gekozen actiestap als (eerste) oplossing voor het probleem ziet.

4. Oefenen van de actiestap: Het is vrijwel altijd zinvol om de actiestap tijdens het gesprek al te oefenen. De leraar en de coach nemen de geobserveerde, maar liever een nieuwe les in gedachten. De leraar kiest een concreet moment in de les uit om met de techniek in te zetten. Hierna oefent de leraar in drie rondes waarbij de coach de leraar steeds van feedback voorziet.

Voorbeeld van een eerste coachingsgesprek

Mike coacht Jantien, Jantien wil dat leerlingen tijdens de uitleg van nieuwe lesstof actiever meedoen.

Tijdens de lesobservatie kijkt Mike gericht naar de leerlingen tijdens de uitleg van Jantien. Mike noteert nauwkeurig wat er door Jantien gezegd wordt, hij merkt op dat Jantien regelmatig vragen stelt aan leerlingen gedurende haar uitleg. “Kay, welke twee voorbeelden heb ik net gegeven van economische marktwerking?”

Tijdens het coachgesprek bespreekt Mike zijn observatie. Het stellen van checkvragen is een krachtige vorm om de leerlingen actief te betrekken bij de uitleg. Mike stelt voor om hierop door te bouwen. Jantien vindt dit ook een goed idee.

Mike bespreekt met Jantien dat zij eerst de naam van de leerling noemt en daarna een vraag stelt. Dit zorgt ervoor dat er slechts één leerling nadenkt, in dit geval is dat Kay. Mike stelt een actiestap voor, waarbij er meer leerlingen aan het denken gezet worden:

“Formuleer eerst de vraag, las een kleine denkpauze in van 3 seconde en noem daarna de naam van een leerling”.

“Welke twee voorbeelden heb ik net gegeven van economische marktwerking…(3 sec)…Kay?”

Nadat de actiestap helder is, oefent Jantien drie keer met het stellen van een vraag waarbij nadenktijd geboden wordt, waarbij Mike haar tussendoor van feedback voorziet.

De volgende lesbezoeken

De leraar brengt de verbetering nu zelf in de praktijk. Bij een volgend lesbezoek komt de coach langs om dit specifieke onderdeel te observeren. Het bezoek duurt nu dus niet het hele uur, maar is gericht op het gedeelte van de les waarin de actiestap naar voren komt. Meestal is dit tien minuten of een kwartier.

Deze observatie vormt weer aanleiding voor een nagesprek met een gericht compliment en het formuleren en oefenen van een verbeterstap. Dit kan een aanscherping zijn van de eerder ingezette verbetering of een volgende verbeterstap. Ook dit gesprek duurt kort, meestal tussen de tien en twintig minuten.

Dit proces van lesbezoek en nabespreking herhaalt zich iedere week of iedere twee weken.

Afronding en vooruitblik

Na een aantal sessies reflecteren de coach en de leraar samen op de langetermijndoelen, beoordelen de voortgang en stellen zo nodig de doelstellingen en strategieën bij. Het is goed om te weten dat succes van coaching niet alleen wordt afgemeten aan de hand van de tevredenheid van de leraar of de voltooiing van een coachingcyclus, maar vooral aan de hand van aantoonbare verbeteringen in leerlinggedrag of leerlingprestaties.

Wat voor aanvullende materialen heb je nodig?

Naast deze gestructureerde coachingsaanpak zijn follow-upmaterialen belangrijk voor het ondersteunen van de professionele groei van leraren na een coachingssessie. Deze materialen kunnen dienen om het ‘waarom’ van de concrete strategieën beter te begrijpen en dragen zo bij aan de ontwikkeling van de gewenste – zogenoemde – mentale modellen van de leraar. Maar soms bieden ze ook meer inspiratie om een actiestap verder te verfijnen.

Hieronder staan enkele voorbeelden van follow-upmaterialen die een coach kan aanbieden. Deze materialen kunnen worden verzameld in een ‘playbook’. Dit levende document bevat een selectie aan materialen gekoppeld aan strategieën waar de coaches, de leraren en/of de school de aandacht op willen vestigen.

Denk hierbij aan materialen zoals boeken, blogs, (wetenschappelijke) artikelen, doorloopjes, podcasts, video’s, maar ook cursussen en webinars.

Tot slot

Instructional Coaching biedt een intensieve en persoonlijke aanpak van professionele ontwikkeling die leraren ondersteunt bij het verbeteren van hun onderwijspraktijk en het behalen van meetbare resultaten in leerlingenprestaties. Door samen te werken op basis van vertrouwen, observaties en constructieve feedback en gebruik te maken van ondersteunende materialen zoals een playbook, wordt de groei van zowel leraren als leerlingen gestimuleerd.

Hoewel deze vorm van coaching in Nederland nog relatief onbekend is, toont de ervaring in andere landen aan dat het een waardevolle investering is in onderwijsverbetering. Het biedt een aanvulling op generieke professionaliseringstrajecten en benadrukt het belang van maatwerk, samenwerking en een focus op impact. Instructional Coaching is daarmee een veelbelovende aanpak voor scholen en leraren die gericht willen werken aan duurzame onderwijsverbetering.

*****

Meer weten over Instructional Coaching? Luister dan bijvoorbeeld naar onze podcastaflevering over dit onderwerp of bezoek onze infosessie op 13 februari.

Informatiebijeenkomst